15 km na zachód od Arles, 20 km na południe od Nîmes, w murach dawnej, obronnej osady nad brzegiem „małego Rodanu” (Petit-Rhône, jedno z dwóch ramion delty Rodanu) stoi kościół opacki Saint-Gilles. Pojawia się nagle na małym placu pośrodku uliczek starego miasta…
Najpierw jednak stoczę walkę, a jej areną będą ulice Arles, - epizod, który zapamiętam na długo. Bez mała dwa kwadranse "upłyną", nim w końcu znajdę wjazd do ukrytego pod pasem jezdni tunelu, prowadzącego na drugi brzeg Rodanu. To, co widzę z poziomu chodnika, kłóci się z tym, co pokazuje mi nawigacja. Dodatkowo mapa każe mi szukać ścieżki po drugiej stronie estakady…! To niewykonalne!
Jeżdżę tam i z powrotem, plącze się nić, która miała mnie wyprowadzić z tej „areny".
W końcu jest!
Jadę, jadę, jadę…
Słońce! Żeby choć jakaś chmurka na niebie, albo podmuch wiatru! Nie, żagiel na maszcie kierownicy ani drgnie.
Droga prowadzi równiną między ramionami delty Rodanu, a morzem. To Camargue, kraina flamingów, białych koni (też Camargue) i hodowli byków do course camarguaise - (podobno) - bezkrwawej odmiany korridy. Na północy - tereny uprawne, w części środkowej - bagna i jeziora (i komary), a od strony wybrzeża - piaszczyste wydmy. Droga do Saint Gilles prowadzi wśród łąk, na których pasą się stada koni. Przestałem liczyć...
Dwie godziny później jestem już na placu.
Kościół opacki Saint Giles, a pełnym tytułem - Saint Giles du Gard. Święty Idzi, Patron tego miejsca jest jednym z 14 Wspomożycieli. Na tej liście umieściła go zapewne sława cudów, dokonanych już za życia i chwilę później. To do Niego X wieków temu pielgrzymowali wysłannicy księcia Władysława I Hermana, by uprosić dla księcia i jego małżonki, Judyty, potomka:
Bolesław, książę wsławiony.
Z daru Boga narodzony
Modły świętego Idziego
Przyczyną narodzin jego.
W jaki sposób to się stało
Jak się Bogu spodobało…
śpiewnie opowiadają o tym kolejne strofy Kroniki Polskiej Galla Anonima.
Pierwsze wrażenie, stojącego na pustym dziedzińcu widza jest trudne do opisania. Aż chce się usiąść choćby tylko na ulicznym kamieniu, bo najbliższe otoczenie nie daje innego wyboru.
Znajduję kawałek muru, przy którym mogę zaparkować. Za plecami remont jakiejś oficyny, hałasuje mały żurawik, kręci się betoniarka, wiadra z zaprawą z piskiem suną jedno po drugim na piętro i wyżej. Hałas ustanie na chwilę, na czas południowej siesty, ale do tej chwili i ja sam zdążę zjeść swój obiad. Otwieram puszkę muli (w oleju) i przegryzam resztką (wczorajszej) bagietki. W końcu przede mną jeszcze ponad 100 km jazdy...
Fasada. Tyle razy widziałem ją na zdjęciach, ale nigdy z tak bliska. W końcu jest! A już po chwili myśl, - czy to chciałem zobaczyć? Bo co tu widzę?! Większość dekoracji tympanonu, sceny na pasach fryzu, figury (domyślam, że Apostołów) wygląda, jak tarcze po strzeleckim popisie. Tylko Jakub Większy i Paweł, - dzieło mistrza Brunusa (Brunus me fecit…), zajmujący miejsce w prawej niszy głównego portalu, zdają się być nietknięte…
Oto opis zdarzeń, jakie zaszły tu w roku 1562:
Protestanci zdobywają miasto, plądrują kościół, palą bibliotekę i okaleczają rzeźby w portalach. W wyniku pożaru zawaliły się sklepienia. Opactwo zostało przekształcone w fortecę, w której mieścił się garnizon hugenotów. Dowódca nakazał zrównanie kościoła i dzwonnicy z ziemią. Dopiero przybycie wojsk królewskich pozwoliło ocalić portale i kryptę przed katastrofą. Nie chcąc być oskarżeni o egoizm, resztki po romańskim chórze protestanci zostawili dla przyszłych wandali. Dzieła zniszczenia dokończyła rewolucja francuska, tak samo „zakochana” w sztuce katolickiej, jak reformacja…*
Dzisiejsza bryła świątyni i jej wnętrze nie jest oryginalne. Rozpoczęta w 1650 roku renowacja kościoła zakończyła się skróceniem nawy o kilkadziesiąt metrów, niemal o połowę. W lewej nawie kościoła znajduję relikwiarz Patrona. W chórze, pozbawionym obejścia obraz ze sceną spotkanie Idziego z królem Wambą.
Większość dekoracji fasady została wykonana w latach 1140-1160. Kroniki wymieniają udział aż 5 Mistrzów, z których każdy charakteryzował się własnym, oryginalnym stylem.
Program ikonograficzny fasady, - postaci i dobór scen, jest odpowiedzią na potrzeby czasu i kryzysu wiary. Herezja Katarów zdobywa coraz szersze rzesze zwolenników i wyznawców. Prorocy i „kapłani” nowej religii - bez świątyń i hierarchii - przybywają tu z Langwedocji, zatruwając swoimi naukami umysły wiernych w Prowansji. Spotykamy ich także w odległym masywie Pirenejów.
Z Bretanii przybywa Pierre de Bruys. Piotr kwestionuje dogmat o przeistoczeniu, neguje ważność i potrzebę sakramentów, głosi bezużyteczność świątyń, domaga się zniesienia celibatu. Powodowany szczerą nienawiścią do krzyża (jako narzędzia męki Chrystusa - niegodnego w jego mniemaniu oddawanej mu czci) wznosi któregoś razu na placu przed kościołem stos z zebranych i połamanych krzyży, po czym go podpala. I tak też skończy, (podobno) wepchnięty w płomienie przez samych mieszkańców Saint Giles, zmęczonych porywczością i kolejnym świętokradztwem heretyka...
Niektóre z przedstawionych na pasie fryzu scen wprost nawiązują do będących źródłem zgorszenia przejawów życia (niektórych) ludzi Kościoła; Kościoła, który od czasu reformy Cluniackiej już powoli i zdecydowanie podnosi się ze swojego poniżenia. Tu - scena wypędzenia kupców ze Świątyni, tam znowu - lekcja pokory - Chrystus, Pan i Mistrz umywa nogi Piotrowi. Odpowiedzią na smutny stan sprzed reformy będą już wkrótce nowe zakony kaznodziejskie i żebracze, ale dziś herezja zakorzeniła się tu mocno i upłynie jeszcze wiele czasu (i nie tylko czasu), aby ją wykorzenić...
Sceny Męki Pańskiej: biczowanie, niesienie krzyża i ukrzyżowanie (rzadko spotykane na tympanonach romańskich) są wykładem wiary dla negujących ludzką naturę, a zatem - realność cierpień i śmierci Zbawiciela.
Tej tematyce poświęcona jest cała dekoracja południowego portalu.
Tympanon w portalu północnym dedykowany jest Bożej Rodzicielce. Widać to po śladach polichromii. Moje początkowe przypuszczenie potwierdzi odkryta później „ściąga”, szczegółowo opisująca wszystkie postaci i ich miejsce w układzie fasady.
W tympanonie portalu głównego - „Chrystus na majestacie” w otoczeniu 4 figur, symboli Ewangelistów.
Plac przed kościołem powoli wypełnia się słońcem, cień ustępuje przed światłem - pozór przed prawdą. Stopień po stopniu. Nim jednak słońce wykona całą swoją pracę, ukazując ogrom i grozę zniszczeń, budząc na przechodniu na przemian - trwogę i nadzieję, ja będę już w drodze do Saintes Maries de la Mer.
Ach, gdybym wiedział, że portal kościoła w Saint Gilles, to ostatnie takie wołanie na moim szlaku - choć przecież przede mną jeszcze wielkie katedry Montpellier, Bezier, Carcassonne, Narbonne, Tuluzy!, - zostałbym tu dłużej, nie liczył czasu, i jak posłowie księcia Władysława - odjechałbym z twarzą promienną...
A teraz już opuszczam miasto...
Miasto? (raczej) kiepską „oprawę" w której znajduje się jeden z najcenniejszych klejnotów sztuki romańskiej... klejnot porzucony i zaniedbany. Gdyby miasto było czyste, przyjazne, gdyby stare domy – których elegancję wyczuwamy pod brudem - do tej pory nie odrestaurowane, zostały chociaż trochę oczyszczone, Saint-Gilles zaznałoby szczęśliwego losu miast, nawet tych skromnych, które wiedziały, jak podkreślić swoje wyjątkowe dziedzictwo. Dlaczego miasto liczące ponad 13 tyś. mieszkańców nie miałoby wyglądać tak gościnnie jak Conques z 300 mieszkańcami? Albo mieć oprawę, jak Saint-Pierre w Moissac, mieście liczącym 12 tyś. mieszkańców?
To, czego jesteśmy tu świadkami, budzi tylko jedno pragnienie: jak najszybciej opuścić miejsce, które emanuje pogardą dla średniowiecznej, chrześcijańskiej przeszłości Francji. I przepełnieni smutkiem wyruszyliśmy w dalszą drogę…*
Inne zdjęcia:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz